Malaysia yang dianugerahkan dengan iklim tropika mempunyai pelbagai jenis buah-buahan tumbuh dengan subur. Buah-buahan tempatan Malaysia terkenal dengan sifat eksotik, rasa yang lazat, unik dan mempunyai pelbagai khasiat untuk kesihatan.
Kepelbagaian buah-buahan ini bukan sahaja menyumbang kepada ekonomi negara, malah juga memainkan peranan penting dalam pemakanan dan budaya masyarakat Malaysia.
Senarai Buah-Buahan Tempatan Yang Popular
Durian (Durio zibethinus)
Durian, dikenali sebagai “King of Fruits”, merupakan buah yang kontroversial kerana baunya yang kuat dan rasa yang unik. Buah ini mempunyai isi yang krem dan lembut, dengan kombinasi rasa manis dan masam.
Durian kaya dengan vitamin C, thiamin, riboflavin, niacin, B6 dan potassium. Ia juga mengandungi antioksidan seperti polyphenols, flavonoids dan tannins yang baik untuk kesihatan. Walaupun ramai yang menyukai durian, ada juga yang tidak tahan dengan baunya.
Durian mengandungi karbohidrat (27.1 g/100g), lemak (5.3 g/100g), protein (1.5 g/100g) dan serat diet (3.8 g/100g). Ia juga kaya dengan vitamin C (19.7 mg/100g), B6 (0.316 mg/100g), potassium (436 mg/100g) dan manganese (0.325 mg/100g).
Durian mengandungi sebatian organosulfur yang memberikan bau yang unik. Kajian menunjukkan ekstrak durian mempunyai sifat antioksidan (IC50 = 22.14 μg/mL) dan anti-diabetes.
Mangga (Mangifera indica)
Mangga adalah buah yang popular di Malaysia, dengan pelbagai varieti seperti Harumanis, Golek dan Maha. Buah ini mempunyai isi yang lembut, berjus dan manis.
Mangga kaya dengan vitamin A, C, E, K, folate, potassium, copper dan magnesium. Ia juga mengandungi antioksidan seperti beta-carotene, polyphenols dan flavonoids yang membantu melawan radikal bebas dalam badan. Mangga sering dimakan segar, dibuat jus atau digunakan dalam masakan seperti kerabu dan acar.
Mangga adalah sumber yang kaya dengan vitamin C (36.4 mg/100g), A (54 μg/100g), E (1.12 mg/100g), folate (43 μg/100g) dan potassium (168 mg/100g). Ia juga mengandungi sebatian fenolik (23.8-72.2 mg GAE/100g) dan karotenoid (337-3124 μg/100g) yang bertindak sebagai antioksidan kuat. Ekstrak kulit mangga mempunyai sifat anti-radang dan anti-kanser.
Rambutan (Nephelium lappaceum)
Rambutan adalah buah yang mempunyai kulit yang berbulu dan berwarna merah atau kuning. Isi buah ini berwarna putih, lembut dan manis.
Rambutan kaya dengan vitamin C, copper, manganese, iron dan phosphorus. Ia juga mengandungi antioksidan seperti polyphenols, flavonoids dan tannins yang baik untuk kesihatan. Rambutan sering dimakan segar atau digunakan dalam pencuci mulut seperti ais krim dan kuih.
Rambutan adalah buah yang rendah kalori (82 kcal/100g) dan kaya dengan vitamin C (4.9 mg/100g), potassium (42 mg/100g) dan serat diet (0.9 g/100g). Ia juga mengandungi sebatian fenolik (57.1-376.3 mg GAE/100g) dan flavonoid (1.7-8.1 mg QE/100g) yang mempunyai sifat antioksidan. Ekstrak kulit rambutan mempunyai sifat anti-mikrob dan anti-hipertensi.
Manggis (Garcinia mangostana)
Manggis dikenali sebagai “Queen of Fruits” kerana rasanya yang manis dan segar. Buah ini mempunyai kulit yang tebal berwarna ungu gelap dan isi yang putih bersegmen.
Manggis kaya dengan vitamin C, copper, manganese dan potassium. Ia juga mengandungi antioksidan seperti xanthones, polyphenols dan flavonoids yang mempunyai sifat anti-radang dan anti-kanser. Manggis sering dimakan segar atau digunakan dalam jus dan teh.
Manggis adalah buah yang kaya dengan xanthone, sebatian polifenol yang mempunyai sifat antioksidan kuat. Kandungan xanthone dalam manggis boleh mencapai 1.48-6.94 mg/g. Manggis juga mengandungi vitamin C (2.9 mg/100g), serat diet (1.8 g/100g) dan potassium (48 mg/100g). Ekstrak kulit manggis mempunyai sifat anti-radang, anti-kanser dan anti-obesiti.
Nangka (Artocarpus heterophyllus)
Nangka adalah buah yang besar dengan kulit yang kasar dan berduri. Isi buah ini berwarna kuning, lembut dan manis. Nangka kaya dengan vitamin C, B6, potassium, magnesium dan dietary fiber.
Ia juga mengandungi antioksidan seperti flavonoids dan phenolic acids yang baik untuk pencernaan dan kesihatan jantung. Nangka sering dimakan segar, digunakan dalam masakan seperti gudeg atau dibuat kerepek.
Nangka adalah buah yang kaya dengan karbohidrat (19.1 g/100g), dietary fiber (1.6 g/100g), vitamin A (297 μg/100g), C (13.7 mg/100g) dan potassium (303 mg/100g). Ia juga mengandungi sebatian fenolik (27.6-211.4 mg GAE/100g) dan flavonoid (4.2-30.1 mg QE/100g) yang bertindak sebagai antioksidan. Ekstrak daun nangka mempunyai sifat anti-diabetes dan anti-mikrob.
Cempedak (Artocarpus integer)
Cempedak adalah buah yang serupa dengan nangka tetapi mempunyai aroma yang lebih kuat. Isi buah ini berwarna oren, lembut dan manis.
Cempedak kaya dengan vitamin B, C, potassium, copper dan iron. Ia juga mengandungi antioksidan seperti flavonoids dan phenolic acids yang baik untuk kesihatan. Cempedak sering dimakan segar atau digunakan dalam pencuci mulut seperti ais krim dan kuih.
Cempedak adalah buah yang kaya dengan karbohidrat (28.6 g/100g), dietary fiber (3.2 g/100g), vitamin B1 (0.34 mg/100g), B2 (0.05 mg/100g) dan C (11.1 mg/100g). Ia juga mengandungi sebatian fenolik (101.8-251.4 mg GAE/100g) dan flavonoid (8.2-20.1 mg QE/100g) yang mempunyai sifat antioksidan. Ekstrak biji cempedak mempunyai sifat anti-diabetes dan anti-hiperkolesterolemia.
Langsat (Lansium parasiticum)
Langsat adalah buah yang mempunyai kulit yang nipis dan mudah dikupas. Isi buah ini berwarna putih, lembut dan manis dengan sedikit rasa masam.
Langsat kaya dengan vitamin C, thiamin, niacin dan dietary fiber. Ia juga mengandungi antioksidan seperti polyphenols dan flavonoids yang baik untuk kesihatan kulit dan mata. Langsat sering dimakan segar atau digunakan dalam jus dan koktail buah.
Langsat adalah buah yang rendah kalori (53 kcal/100g) dan kaya dengan vitamin C (2.4 mg/100g), thiamin (0.03 mg/100g) dan dietary fiber (1.0 g/100g).
Ia juga mengandungi sebatian fenolik (16.5-68.3 mg GAE/100g) dan flavonoid (2.6-10.2 mg QE/100g) yang bertindak sebagai antioksidan. Ekstrak kulit langsat mempunyai sifat anti-mikrob dan anti-malaria.
Duku (Lansium domesticum)
Duku adalah buah yang serupa dengan langsat tetapi mempunyai isi yang lebih besar dan manis. Buah ini mempunyai kulit yang nipis dan mudah dikupas.
Duku kaya dengan vitamin C, thiamin, riboflavin dan dietary fiber. Ia juga mengandungi antioksidan seperti polyphenols dan flavonoids yang membantu meningkatkan sistem imun badan. Duku sering dimakan segar atau digunakan dalam pencuci mulut seperti kuih dan ais krim.
Duku adalah buah yang kaya dengan vitamin C (6.0 mg/100g), thiamin (0.03 mg/100g), riboflavin (0.03 mg/100g) dan dietary fiber (1.2 g/100g). Ia juga mengandungi sebatian fenolik (22.4-85.7 mg GAE/100g) dan flavonoid (3.5-13.1 mg QE/100g) yang mempunyai sifat antioksidan. Ekstrak biji duku mempunyai sifat anti-diabetes dan anti-hipertensi.
Dabai (Canarium odontophyllum)
Dabai adalah buah yang unik dari Sarawak, Malaysia. Buah ini mempunyai kulit yang hitam dan isi yang lembut dengan rasa yang lemak dan sedikit masam.
Dabai kaya dengan fatty acids, vitamin E, calcium dan magnesium. Ia juga mengandungi antioksidan seperti polyphenols dan flavonoids yang baik untuk kesihatan jantung dan otak.
Dabai sering dimakan segar, digoreng atau digunakan dalam masakan tempatan.
Dabai adalah buah yang kaya dengan lemak (21.1-25.3 g/100g), terutamanya asid oleik (53.8-58.2%) dan asid linoleik (7.3-9.1%). Ia juga mengandungi protein (3.8-4.2 g/100g), dietary fiber (3.7-4.5 g/100g), vitamin E (5.2-7.8 mg/100g) dan potassium (508-619 mg/100g).
Dabai mengandungi sebatian fenolik (228.5-454.2 mg GAE/100g) dan flavonoid (34.2-68.1 mg QE/100g) yang bertindak sebagai antioksidan kuat. Ekstrak dabai mempunyai sifat anti-radang dan anti-hiperkolesterolemia.
Mata Kucing (Dimocarpus longan)
Mata Kucing adalah buah yang mempunyai kulit yang nipis dan mudah dikupas. Isi buah ini berwarna putih bening, lembut dan manis.
Mata Kucing kaya dengan vitamin C, B1, B2, potassium dan copper. Ia juga mengandungi antioksidan seperti polyphenols dan flavonoids yang membantu mengurangkan tekanan dan meningkatkan mood. Mata Kucing sering dimakan segar atau digunakan dalam pencuci mulut.
Tembikai (Citrullus lanatus)
Tembikai adalah buah yang mengandungi 91% air dan kaya dengan vitamin C, A, potassium, magnesium dan citrulline. Kandungan citrulline dalam tembikai boleh mencapai 0.7-3.6 mg/g, yang membantu melancarkan peredaran darah dan mengurangkan kesakitan otot.
Tembikai juga mengandungi likopen (4.532 ± 0.315 μg/g), antioksidan yang membantu mengurangkan risiko penyakit jantung dan kanser.
Betik (Carica papaya)
Betik adalah buah yang kaya dengan enzim papain, vitamin C (60.9 mg/100g), A, E, K dan folate. Enzim papain membantu penghadaman protein dan bertindak sebagai anti-radang.
Betik juga mengandungi serat diet (1.7 g/100g) yang membantu melancarkan pencernaan. Kajian menunjukkan ekstrak daun betik boleh meningkatkan kiraan platelet darah sebanyak 15% dalam pesakit demam denggi.
Jambu Batu (Psidium guajava)
Jambu batu adalah buah yang kaya dengan vitamin C (228.3 mg/100g), A, E, potassium, copper dan serat diet (5.4 g/100g). Kandungan vitamin C dalam jambu batu adalah 4 kali lebih tinggi daripada oren.
Jambu batu juga mengandungi polifenol (344.9 mg GAE/100g) dan flavonoid (97.2 mg QE/100g) yang bertindak sebagai antioksidan kuat. Ekstrak daun jambu batu pula mempunyai sifat anti-bakteria dan anti-cirit-birit.
Belimbing (Averrhoa carambola)
Belimbing adalah buah yang rendah kalori (31 kcal/100g) dan kaya dengan vitamin C (34.4 mg/100g), A, potassium, calcium dan serat diet (2.8 g/100g). Belimbing juga mengandungi polifenol (142.9 mg GAE/100g) dan oksalat (0.08-0.15%) yang boleh membentuk kristal ginjal jika dimakan dalam kuantiti yang banyak. Ekstrak belimbing mempunyai sifat anti-hipertensi dan anti-hiperlipidemia.
Nanas (Ananas comosus)
Nanas adalah buah yang kaya dengan enzim bromelain, vitamin C (47.8 mg/100g), B6, folate, potassium dan serat diet (1.4 g/100g). Enzim bromelain membantu penghadaman protein, mengurangkan keradangan dan mempercepat penyembuhan luka.
Nanas juga mengandungi sebatian fenolik (31.11-77.55 mg GAE/100g) yang bertindak sebagai antioksidan. Kajian menunjukkan ekstrak nanas mempunyai sifat anti-tumor dan anti-obesiti.
Pisang (Musa spp.)
Pisang adalah buah yang kaya dengan karbohidrat (23 g/100g), vitamin B6, C, potassium, magnesium dan serat diet (2.6 g/100g). Pisang mengandungi pelbagai jenis gula seperti sukrosa (2.39-4.66%), glukosa (2.6-3.67%) dan fruktosa (2.48-3.78%) yang memberikan tenaga segera. Pisang juga kaya dengan sebatian fenolik (51.08-185.02 mg GAE/100g) dan flavonoid (2.03-10.95 mg CE/100g) yang mempunyai sifat antioksidan dan anti-radang.
Nota: GAE - Gallic Acid Equivalent; QE - Quercetin Equivalent; CE - Catechin EquivalentKhasiat Buah-Buahan Malaysia Secara Umum
Buah-buahan Malaysia bukan sahaja lazat tetapi juga mempunyai pelbagai khasiat untuk kesihatan. Berikut adalah beberapa khasiat utama buah-buahan tempatan:
Meningkatkan Sistem Imun
Buah-buahan seperti durian, mangga, rambutan dan manggis kaya dengan vitamin C yang membantu meningkatkan sistem imun badan. Vitamin C juga bertindak sebagai antioksidan yang melawan radikal bebas dan mengurangkan risiko penyakit kronik.
Mengurangkan Risiko Penyakit Jantung
Buah-buahan seperti nangka, cempedak dan dabai mengandungi dietary fiber, potassium dan antioksidan yang membantu mengurangkan risiko penyakit jantung. Fiber membantu mengurangkan tahap kolesterol jahat (LDL) dalam darah, manakala potassium membantu mengawal tekanan darah.
Memperbaiki Pencernaan
Buah-buahan seperti nangka, cempedak dan duku kaya dengan dietary fiber yang membantu memperbaiki pencernaan. Fiber membantu pergerakan usus yang sihat dan mengurangkan risiko sembelit dan penyakit pencernaan lain.
Menyokong Kesihatan Kulit dan Mata
Buah-buahan seperti mangga, langsat dan mata kucing mengandungi vitamin A, C dan E yang penting untuk kesihatan kulit dan mata. Vitamin ini membantu melindungi kulit daripada kerosakan akibat sinar UV dan mengurangkan risiko masalah penglihatan seperti katarak dan degenerasi makula.
Meningkatkan Tenaga dan Mood
Buah-buahan seperti pisang, mata kucing dan durian mengandungi karbohidrat kompleks, vitamin B dan mineral yang membantu meningkatkan tenaga dan mood.
Karbohidrat kompleks memberikan tenaga yang berterusan, manakala vitamin B dan mineral membantu mengurangkan tekanan dan meningkatkan fungsi otak.
Apakah Buah Kebangsaan Malaysia?
Buah kebangsaan Malaysia sebenarnya ialah manggis (Garcinia mangostana), bukan durian seperti yang sering disalah anggap oleh ramai orang.
Manggis telah diisytiharkan sebagai buah kebangsaan Malaysia oleh Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani pada tahun 2010. Pemilihan manggis sebagai buah kebangsaan adalah berdasarkan beberapa faktor, termasuk nilai pemakanan, potensi ekonomi dan keunikan buah ini yang sinonim dengan Malaysia.
Dari segi nilai pemakanan, manggis kaya dengan antioksidan seperti xanthone yang mempunyai sifat anti-radang, anti-kanser dan anti-mikrob. Kandungan xanthone dalam manggis (1.48-6.94 mg/g) adalah antara yang tertinggi dalam buah-buahan. Manggis juga mengandungi vitamin C (2.9 mg/100g), serat diet (1.8 g/100g) dan potassium (48 mg/100g) yang penting untuk kesihatan.
Industri manggis juga mempunyai potensi ekonomi yang besar bagi Malaysia. Pada tahun 2019, eksport manggis segar Malaysia bernilai RM66.24 juta, dengan pasaran utama seperti China, Hong Kong dan Singapura. Kerajaan Malaysia juga telah melabur dalam penyelidikan dan pembangunan produk hiliran manggis, seperti ekstrak kulit manggis yang digunakan dalam industri farmaseutikal dan kosmetik.
Selain itu, manggis juga mempunyai keunikan dan simbolisme yang tersendiri. Buah ini dikenali sebagai “Queen of Fruits” kerana rupanya yang cantik dan rasanya yang lazat. Kulit manggis yang berwarna ungu gelap dan isinya yang putih bersih melambangkan keanggunan dan kemurnian. Dalam budaya Melayu tradisional, manggis juga sering dikaitkan dengan kesuburan dan kemakmuran.
Walaupun ramai yang beranggapan bahawa durian adalah buah kebangsaan Malaysia, hakikatnya manggis telah dipilih untuk menggalas gelaran ini. Pemilihan manggis sebagai buah kebangsaan adalah untuk mempromosikan kelebihan dan keunikan buah ini, serta menyokong pembangunan industri manggis di Malaysia.
Penyelidikan dan Inovasi Buah-buahan Malaysia
Selain daripada memakan buah-buahan secara segar, pelbagai penyelidikan dan inovasi telah dijalankan untuk menghasilkan produk nilai tambah daripada buah-buahan tempatan. Antara inovasi yang menarik adalah:
Pengekstrakan Bioaktif Bahan
Penyelidik tempatan telah berjaya mengekstrak sebatian bioaktif seperti polyphenols, flavonoids dan xanthones daripada buah-buahan seperti manggis dan durian. Sebatian ini mempunyai potensi sebagai bahan tambah dalam industri makanan, kosmetik dan farmaseutikal.
Penghasilan Produk Makanan Baharu
Pelbagai produk makanan baharu telah dihasilkan menggunakan buah-buahan tempatan seperti jem, sos, kek, ais krim dan minuman. Produk ini bukan sahaja menambah nilai kepada buah-buahan tempatan, malah juga memperkenalkan rasa dan tekstur baharu kepada pengguna.
Pembangunan Teknologi Lepas Tuai
Penyelidik tempatan juga memberi tumpuan kepada pembangunan teknologi lepas tuai untuk memanjangkan jangka hayat buah-buahan tempatan.
Teknologi ini termasuk penggunaan bahan pelapis semula jadi, penyimpanan terkawal dan pembungkusan pintar yang dapat mengekalkan kualiti dan kesegaran buah-buahan.
Buah-buahan Malaysia merupakan khazanah negara yang wajar dibanggakan. Kepelbagaian, keunikan dan khasiat buah-buahan ini bukan sahaja menyumbang kepada ekonomi negara, malah juga memainkan peranan penting dalam pemakanan dan kesihatan rakyat Malaysia.
Sebagai rakyat Malaysia, kita harus menghargai dan mempromosikan buah-buahan tempatan sebagai sebahagian daripada identiti dan warisan negara kita.