Keibubapaan (parenting) merupakan salah satu aspek paling penting dalam pembentukan sesebuah keluarga, terutamanya keluarga nuklear yang terdiri daripada ibu bapa dan anak-anak. Stail keibubapaan merujuk kepada cara atau pendekatan yang diamalkan oleh ibu bapa dalam membesarkan dan mendidik anak-anak mereka. Ia merangkumi pelbagai aspek seperti cara komunikasi, pemberian kasih sayang, penetapan peraturan dan disiplin, serta sokongan emosi dan fizikal yang diberikan kepada anak-anak
Di Malaysia, terdapat pelbagai gaya keibubapaan (parenting style) yang diamalkan oleh ibu bapa, dipengaruhi oleh faktor budaya, agama, tahap pendidikan, status sosioekonomi, dan pengalaman peribadi. Namun, secara umumnya, terdapat empat jenis stail keibubapaan yang utama, iaitu authoritarian, authoritative, permissive, dan uninvolved (Baumrind, 1971).
Senarai Gaya Parenting
Stail Keibubapaan Authoritarian
Stail keibubapaan authoritarian merupakan pendekatan yang menekankan kawalan dan kepatuhan terhadap peraturan yang ditetapkan oleh ibu bapa. Ibu bapa yang mengamalkan stail ini sering menetapkan jangkaan yang tinggi terhadap anak-anak dan menuntut mereka untuk mengikut arahan tanpa banyak soal.
Mereka juga cenderung untuk mengenakan hukuman yang tegas sekiranya anak-anak melanggar peraturan atau gagal memenuhi jangkaan mereka.
Menurut satu kajian yang dijalankan oleh Universiti Putra Malaysia pada tahun 2015, seramai 38% daripada ibu bapa di Malaysia mengamalkan stail keibubapaan authoritarian (Siti Nor et al., 2015). Kajian ini melibatkan seramai 400 orang ibu bapa yang mempunyai anak-anak berusia antara 7 hingga 12 tahun di sekitar Lembah Klang.
Antara ciri-ciri ibu bapa yang mengamalkan stail authoritarian termasuklah:
- Menetapkan peraturan yang ketat dan tidak fleksibel
- Menuntut anak-anak untuk mematuhi arahan tanpa banyak soal
- Mengenakan hukuman yang tegas apabila anak-anak melanggar peraturan
- Kurang memberi peluang kepada anak-anak untuk menyuarakan pendapat atau pandangan mereka
- Menekankan prestasi akademik dan pencapaian yang tinggi
Walaupun stail keibubapaan authoritarian mungkin berkesan dalam melahirkan anak-anak yang berdisiplin dan berprestasi tinggi, namun ia juga boleh membawa kesan negatif kepada perkembangan emosi dan sosial anak-anak.
Anak-anak yang dibesarkan dengan stail ini cenderung untuk menjadi individu yang kurang berkeyakinan, sukar untuk membuat keputusan sendiri, dan mempunyai kemahiran sosial yang lemah (Sorkhabi, 2005).
Stail Keibubapaan Authoritative
Stail keibubapaan authoritative pula merupakan pendekatan yang menggabungkan elemen kawalan dan kehangatan dalam mendidik anak-anak.
Ibu bapa yang mengamalkan stail ini menetapkan jangkaan yang tinggi terhadap anak-anak, namun pada masa yang sama, mereka juga memberi sokongan emosi dan ruang untuk anak-anak menyuarakan pendapat dan pandangan mereka.
Kajian yang sama oleh Universiti Putra Malaysia mendapati bahawa 35% daripada ibu bapa di Malaysia mengamalkan stail keibubapaan authoritative (Siti Nor et al., 2015). Ini merupakan peratusan kedua tertinggi selepas stail authoritarian.
Antara ciri-ciri ibu bapa yang mengamalkan stail authoritative termasuklah:
- Menetapkan peraturan dan jangkaan yang jelas, tetapi fleksibel mengikut situasi
- Menggalakkan komunikasi dua hala dan memberi peluang kepada anak-anak untuk menyuarakan pendapat
- Memberi sokongan emosi dan memenuhi keperluan anak-anak
- Menggalakkan perkembangan autonomi dan kemahiran membuat keputusan dalam kalangan anak-anak
- Mengamalkan disiplin yang konsisten dan berpatutan
Stail keibubapaan authoritative sering dikaitkan dengan hasil perkembangan yang positif dalam kalangan anak-anak. Anak-anak yang dibesarkan dengan stail ini cenderung untuk mempunyai tahap keyakinan diri yang tinggi, kemahiran sosial yang baik, dan prestasi akademik yang cemerlang (Baumrind, 1991; Steinberg et al., 1992).
Stail Keibubapaan Permissive
Stail keibubapaan permissive merujuk kepada pendekatan yang memberi kebebasan yang luas kepada anak-anak tanpa banyak kawalan atau peraturan. Ibu bapa yang mengamalkan stail ini cenderung untuk memenuhi kehendak anak-anak dan mengelakkan daripada mengenakan disiplin atau hukuman.
Menurut kajian oleh Universiti Putra Malaysia, hanya 12% daripada ibu bapa di Malaysia mengamalkan stail keibubapaan permissive (Siti Nor et al., 2015). Ini merupakan peratusan yang agak rendah berbanding stail authoritarian dan authoritative.
Antara ciri-ciri ibu bapa yang mengamalkan stail permissive termasuklah:
- Memberi kebebasan yang luas kepada anak-anak untuk membuat keputusan sendiri
- Kurang menetapkan peraturan atau jangkaan terhadap tingkah laku anak-anak
- Cenderung untuk memenuhi kehendak anak-anak tanpa banyak soal
- Mengelakkan daripada mengenakan disiplin atau hukuman
- Bersikap terlalu mesra dan bertolak ansur dengan anak-anak
Walaupun stail keibubapaan permissive mungkin kelihatan menarik bagi sesetengah ibu bapa, namun ia boleh membawa kesan negatif kepada perkembangan anak-anak. Anak-anak yang dibesarkan dengan stail ini cenderung untuk menjadi individu yang kurang berdisiplin, mempunyai kawalan diri yang lemah, dan sukar untuk menerima tanggungjawab (Baumrind, 1991).
Stail Keibubapaan Uninvolved
Stail keibubapaan uninvolved merupakan pendekatan yang paling kurang efektif dalam membesarkan anak-anak. Ibu bapa yang mengamalkan stail ini cenderung untuk tidak terlibat secara aktif dalam kehidupan anak-anak dan tidak memberi perhatian yang secukupnya terhadap keperluan fizikal dan emosi mereka.
Kajian oleh Universiti Putra Malaysia mendapati bahawa hanya 5% daripada ibu bapa di Malaysia mengamalkan stail keibubapaan uninvolved (Siti Nor et al., 2015). Ini merupakan peratusan yang paling rendah berbanding stail-stail keibubapaan yang lain.
Antara ciri-ciri ibu bapa yang mengamalkan stail uninvolved termasuklah:
- Tidak terlibat secara aktif dalam kehidupan anak-anak
- Kurang memberi perhatian terhadap keperluan fizikal dan emosi anak-anak
- Tidak menetapkan peraturan atau jangkaan terhadap tingkah laku anak-anak
- Cenderung untuk mengabaikan tanggungjawab sebagai ibu bapa
- Mempunyai interaksi yang minimal dengan anak-anak
Stail keibubapaan uninvolved boleh membawa kesan negatif yang serius kepada perkembangan anak-anak. Anak-anak yang dibesarkan dengan stail ini cenderung untuk mengalami masalah tingkah laku, pencapaian akademik yang rendah, dan masalah kesihatan mental seperti kemurungan dan kebimbangan (Steinberg et al., 1994).
Faktor-faktor yang Mempengaruhi Stail Keibubapaan
Terdapat pelbagai faktor yang mempengaruhi stail keibubapaan yang diamalkan oleh ibu bapa di Malaysia. Antaranya termasuklah:
Budaya dan Agama
Malaysia merupakan sebuah negara yang mempunyai kepelbagaian budaya dan agama. Setiap budaya dan agama mempunyai nilai dan norma yang berbeza berkaitan dengan cara membesarkan anak-anak.
Sebagai contoh, dalam budaya Melayu yang beragama Islam, konsep “derhaka” sering ditekankan, di mana anak-anak diharapkan untuk menghormati dan mematuhi ibu bapa mereka sebagai tanda ketaatan kepada agama (Rabiatul Adawiah, 2016).
Tahap Pendidikan Ibu Bapa
Tahap pendidikan ibu bapa juga memainkan peranan penting dalam menentukan stail keibubapaan yang diamalkan.
Kajian oleh Universiti Malaya pada tahun 2018 mendapati bahawa ibu bapa yang mempunyai tahap pendidikan yang lebih tinggi cenderung untuk mengamalkan stail keibubapaan authoritative, manakala ibu bapa yang mempunyai tahap pendidikan yang lebih rendah cenderung untuk mengamalkan stail authoritarian (Noor Azizah & Mohd Najmi, 2018).
Status Sosioekonomi
Status sosioekonomi keluarga juga boleh mempengaruhi stail keibubapaan yang diamalkan. Kajian oleh Universiti Sains Malaysia pada tahun 2017 mendapati bahawa ibu bapa daripada keluarga berpendapatan rendah cenderung untuk mengamalkan stail keibubapaan authoritarian, manakala ibu bapa daripada keluarga berpendapatan tinggi cenderung untuk mengamalkan stail authoritative (Nor Sheereen et al., 2017).
Pengalaman Peribadi Ibu Bapa
Pengalaman peribadi ibu bapa semasa zaman kanak-kanak juga boleh mempengaruhi stail keibubapaan yang mereka amalkan.
Ibu bapa yang dibesarkan dengan stail keibubapaan yang positif cenderung untuk mengamalkan stail yang sama dengan anak-anak mereka, manakala ibu bapa yang mengalami pengalaman negatif semasa zaman kanak-kanak mungkin mengamalkan stail yang berbeza (Rohner & Veneziano, 2001).
Kepentingan Gaya Parenting
Stail keibubapaan memainkan peranan penting dalam pembentukan sahsiah dan perkembangan holistik anak-anak. Cara ibu bapa mendidik, memberi sokongan, dan berinteraksi dengan anak-anak akan mempengaruhi perkembangan emosi, kognitif, sosial, dan fizikal mereka.
Stail keibubapaan yang positif, yang menekankan kepada komunikasi terbuka, kasih sayang, dan disiplin yang konsisten, dapat melahirkan anak-anak yang berkeyakinan, berdikari, dan mempunyai kemahiran sosial yang baik.
Sebaliknya, stail keibubapaan yang negatif boleh menyebabkan anak-anak menghadapi masalah tingkah laku, pencapaian akademik yang rendah, dan kesukaran dalam hubungan interpersonal.
Oleh itu, adalah penting bagi ibu bapa untuk memilih dan mengamalkan stail keibubapaan yang bersesuaian dengan konteks keluarga dan budaya mereka demi perkembangan optimum anak-anak.
Keibubapaan dalam Keluarga Tunggal
Keluarga tunggal semakin menjadi norma dalam masyarakat Malaysia. Menurut statistik daripada Jabatan Pendaftaran Negara (JPN), bilangan ibu tunggal di Malaysia meningkat sebanyak 24% antara tahun 2010 hingga 2019, dengan seramai 235,240 orang ibu tunggal didaftarkan pada tahun 2019 (JPN, 2020).
Ibu atau bapa tunggal menghadapi pelbagai cabaran dalam membesarkan anak-anak tanpa sokongan pasangan, seperti:
Tekanan kewangan
Ibu atau bapa tunggal perlu menanggung semua perbelanjaan keluarga dengan satu sumber pendapatan sahaja. Ini boleh menyebabkan tekanan kewangan yang besar, terutamanya bagi keluarga berpendapatan rendah.
Kekangan masa
Ibu atau bapa tunggal perlu mengimbangi antara tanggungjawab kerja dan keibubapaan tanpa bantuan pasangan. Ini boleh menyebabkan kekangan masa dan keletihan fizikal serta emosi.
Kekurangan sokongan emosi
Ketiadaan pasangan untuk berkongsi tanggungjawab dan memberi sokongan emosi boleh menyebabkan ibu atau bapa tunggal berasa keseorangan dan tertekan.
Stigma sosial
Keluarga tunggal kadangkala menghadapi stigma sosial dan diskriminasi dalam masyarakat yang masih menekankan kepentingan keluarga tradisional.
Namun begitu, terdapat beberapa strategi yang boleh diamalkan oleh ibu atau bapa tunggal untuk mengatasi cabaran-cabaran ini dan mengamalkan keibubapaan yang berkesan:
- Mencari sokongan sosial termasuk sokongan emosi dan praktikal daripada keluarga, rakan-rakan, atau kumpulan sokongan ibu bapa tunggal.
- Menguruskan masa dengan bijak. Penggunaan kalendar dan jadual dapat membantu ibu atau bapa tunggal menguruskan masa dengan lebih efektif dan mengurangkan tekanan.
- Menetapkan keutamaan dalam kehidupan. Ibu atau bapa tunggal perlu menetapkan keutamaan dalam kehidupan dan menumpukan perhatian kepada perkara-perkara yang paling penting, seperti kesihatan fizikal dan mental diri sendiri serta anak-anak.
- Mendapatkan bantuan kewangan untuk kelangsungan hidup. Ibu atau bapa tunggal boleh mendapatkan bantuan kewangan daripada agensi kerajaan atau badan bukan kerajaan yang menyediakan sokongan untuk keluarga tunggal, seperti Yayasan Bantuan Guaman Kebangsaan (YBGK) dan Lembaga Penduduk dan Pembangunan Keluarga Negara (LPPKN).
- Mengamalkan komunikasi terbuka dengan anak-anak. Ibu atau bapa tunggal perlu berkomunikasi secara terbuka dan jujur dengan anak-anak mengenai situasi keluarga mereka, serta memberi jaminan kasih sayang dan sokongan berterusan.
Pihak kerajaan dan masyarakat juga perlu memainkan peranan dalam menyediakan sokongan yang mencukupi untuk keluarga tunggal.
Ini termasuklah menyediakan perkhidmatan penjagaan kanak-kanak yang berpatutan, memudahkan akses kepada bantuan kewangan dan perundangan, serta mempromosikan penerimaan dan inklusiviti sosial untuk keluarga tunggal.
Keibubapaan dalam Keluarga Berbilang Generasi
Keluarga berbilang generasi, atau “extended family”, merujuk kepada keluarga yang terdiri daripada pelbagai generasi yang tinggal bersama dalam satu rumah atau berdekatan antara satu sama lain. Menurut Kajian Penduduk dan Keluarga Malaysia 2014 oleh LPPKN, 17% daripada isi rumah di Malaysia terdiri daripada keluarga berbilang generasi (LPPKN, 2016).
Dalam keluarga berbilang generasi, datuk dan nenek sering memainkan peranan penting dalam penjagaan dan perkembangan cucu-cicit. Ini boleh membawa manfaat seperti:
Sokongan praktikal
Datuk dan nenek dapat membantu ibu bapa dalam penjagaan kanak-kanak, terutamanya bagi ibu bapa yang bekerja.
Perkongsian pengetahuan dan nilai
Datuk dan nenek dapat berkongsi pengetahuan, kemahiran, dan nilai-nilai tradisional dengan cucu-cicit, membantu dalam pembentukan identiti dan jati diri mereka.
Hubungan emosi yang erat
Cucu-cicit dapat membentuk hubungan emosi yang erat dengan datuk dan nenek, memberi mereka rasa kepunyaan dan sokongan dalam keluarga besar.
Walau bagaimanapun, keibubapaan dalam keluarga berbilang generasi juga boleh mendatangkan cabaran, seperti:
- Konflik antara generasi di mana perbezaan nilai, kepercayaan, dan cara keibubapaan antara generasi boleh menyebabkan konflik dan ketegangan dalam keluarga.
- Ibu bapa mungkin berasa peranan mereka diambil alih oleh datuk dan nenek, manakala datuk dan nenek pula mungkin berasa terhad dalam penglibatan mereka dengan cucu-cicit.
- Datuk dan nenek yang terlalu terlibat dalam penjagaan cucu-cicit mungkin rasa terbeban dan mengalami keletihan fizikal dan emosi, terutamanya jika mereka mempunyai masalah kesihatan sendiri.
Untuk mengatasi cabaran-cabaran ini dan memastikan keibubapaan yang harmoni dalam keluarga berbilang generasi, ahli keluarga perlu:
- Berkomunikasi secara terbuka dan saling menghormati/ Ibu bapa, datuk, dan nenek perlu berkomunikasi secara jujur dan terbuka mengenai peranan, jangkaan, dan batas masing-masing dalam keibubapaan. Mereka perlu saling menghormati pandangan dan autoriti antara satu sama lain.
- Mencari titik pertemuan antara ahli keluarga. Mereka perlu bersedia untuk berkompromi dan mencari penyelesaian yang memuaskan semua pihak apabila timbul perselisihan pendapat atau konflik.
- Berkongsi tanggungjawab dalam penjagaan. Ibu bapa dan datuk nenek perlu berkongsi tanggungjawab penjagaan cucu-cicit secara adil dan realistik, dengan mengambil kira keupayaan dan kekangan masing-masing.
- Mengekalkan hubungan antara generasi. Ibu bapa perlu menggalakkan hubungan yang sihat dan bermakna antara anak-anak dan datuk nenek, seperti melalui aktiviti keluarga dan perkongsian cerita.
Dengan kerjasama dan saling memahami, keluarga berbilang generasi dapat memanfaatkan kekuatan dan sumber masing-masing untuk mewujudkan persekitaran keibubapaan yang positif dan menyokong untuk generasi muda.
Kesimpulan
Stail keibubapaan merupakan aspek yang penting dalam pembentukan sesebuah keluarga, terutamanya keluarga nuklear. Di Malaysia, terdapat pelbagai stail keibubapaan yang diamalkan oleh ibu bapa, dipengaruhi oleh faktor budaya, agama, tahap pendidikan, status sosioekonomi, dan pengalaman peribadi.
Stail keibubapaan authoritative sering dikaitkan dengan hasil perkembangan yang positif dalam kalangan anak-anak, manakala stail authoritarian, permissive, dan uninvolved boleh membawa kesan negatif kepada perkembangan emosi, sosial, dan akademik anak-anak.
Oleh itu, adalah penting bagi ibu bapa di Malaysia untuk memahami kepentingan stail keibubapaan yang positif dan konsisten dalam membesarkan anak-anak. Ibu bapa perlu mengamalkan pendekatan yang seimbang antara kawalan dan kehangatan, serta memberi sokongan emosi dan fizikal yang secukupnya kepada anak-anak.
Selain itu, ibu bapa juga perlu meningkatkan pengetahuan dan kemahiran keibubapaan mereka melalui pendidikan dan latihan. Pihak kerajaan dan organisasi bukan kerajaan perlu memainkan peranan dalam menyediakan program-program pendidikan keibubapaan yang berkesan dan mudah diakses oleh ibu bapa dari pelbagai latar belakang.
Dengan mengamalkan stail keibubapaan yang positif dan konsisten, ibu bapa di Malaysia dapat membantu melahirkan generasi masa depan yang sihat, berdaya tahan, dan berjaya dalam kehidupan.